Xa tiền

Xa tiền tử, theo đông y có vị ngọt, tính hàn, vào các kinh can, thận, bàng quang và phế. Tác dụng lợi tiểu, thanh nhiệt, ngoài ra còn mát gan sáng mắt. Trong bài Thảo Dược Thuốc Nam sẽ giúp các bạn hiểu rõ về Xa Tiền Tử và cách dùng như nào là an toàn, hiệu quả nhất.

Xa tiền tử còn gọi tên khác là: Bông mã đề, Cây mã đề, Cây vó ngựa, Xa tiền. Tên khoa học: Plantago major L. Họ: Mã đề (Plantaginaceae)

Mô tả:

Xa tiền tử thuộc loại cây thảo, sống lâu năm, thân rất ngắn. Lá hình thìa, có cuống dài, mọc thành hình hoa thị ở gốc, mép lá nguyên hoặc khía răng cưa thưa, gân lá hình cung chạy dọc theo phiến rồi đồng quy ở gốc và ngọn lá hoa nhỏ, mọc thành bông ở kẽ lá, cuống hoa dài. Quả hình hộp, chứa nhiều hạt hình đa giác, màu nâu bóng.

Phân bố:

Mã đề mọc hoang và được trồng khắp nơi trên đất nước ta.

Bộ phận dùng, thu hái:

Xa tiền tử có ba bộ phận dùng làm thuốc là: Toàn cây trừ gốc rễ, lá và hạt. Thu hái cả cây, cắt bỏ rễ, phơi sấy khô.

Thu hái lúc quả già, rũ lấy hạt, phơi sấy khô, độ ẩm không quá 10%, hạt lép không quá 2%, chỉ số nở ít nhất là 5.

Thành phần hóa học:

Lá mã đề có flavonoid là baicalein, scutellarein, ancubosid, một lacton là liliolid, chất nhầy, carotenoid, các vitamin C, K, tanin, acid oleanolic.

Xa tiền tử có chất nhầy, thành phần của chất nhầy có polysaccharid là plantasan; các acid hữu cơ, dầu béo. Cây Mã đề có glycosid tên là aucubin, men và emulsin.

Bảo quản: Để nơi khô ráo, mát.

Tính vị:  Xa tiền tử có vị ngọt, tính hàn; qui kinh Thận Can Phế.

Công dụng:

Xa tiền tử có tác dụng lợi tiểu, thanh thấp nhiệt, thảm thấp chỉ tả, thanh can minh mục, thanh phế hóa đàm, tăng thải trừ ure, acid uric, muối, giãn phế quản, kháng khuẩn, kháng viêm.

Dùng chữa các chứng bệnh: bí tiểu tiện, phù thũng, tiểu tiện ra máu, viêm thận, viêm bàng quang, viêm phế quản, phế nhiệt, ho lâu ngày, đau mắt đỏ, lỵ. Ngoài ra còn dùng ngoài chữa mụn nhọt, sưng tấy.

Cách dùng:

+ Lá mã đề dùng 1 5 – 20g/ngày, dạng thuốc sắc.

+ Sa tiền tử dùng 10 – 15g/ngày, dạng thuốc sắc.

+ Dùng ngoài: Lấy lá, thân tươi, rửa sạch, giã nát, đắp lên chỗ đau.

Bài thuốc hay từ Xa Tiền Tử:

– Trị viêm đường tiết niệu, đái rắt đái buốt:

Bát chính tán, Xa tiền tử, Cù mạch, Biển súc mỗi loại 10g, Hoạt thạch 20g, Cam thảo 3g, Chi tử 10g, Mộc thông 10g, Đại hoàng 6g, Đăng tâm 2g, đem sắc nước uống.

+ Xa tiền tử 20g hoặc Xa tiền thảo 40g sắc uống hoặc phối hợp với Bạch linh, Trạch tả, Bạch truật đều 10g sắc uống.

– Trị tiêu chảy:

Xa tiền tử tán: Xa tiền tử, Bạch phục linh, Trư linh, Hương nhu, Đảng sâm đều 12g, Đăng tâm 2g, sắc uống.

+ Xa tiền tử 16g, Sơn tra 10g, sắc uống hoặc bột Xa tiền tử 3 – 6g uống với nước cháo đường.

+ Trị tiêu chảy trẻ em:

Hoàng Đông Đô và cộng sự mỗi ngày dùng Xa tiền tử 30g bọc vải sắc nước gia đường vừa đủ cho uống.

– Trị đau mắt sưng đỏ do can nhiệt:

Xa tiền tử, Mật mông hoa, Thảo quyết minh, Bạch tật lê, Long đởm thảo, Hoàng cầm, Khương hoạt, Cúc hoa lượng bằng nhau, tán bột mịn mỗi lần uống 10g, ngày 3 lần với nước cơm.

– Trị ho:

Dùng cây Xa tiền tử mỗi ngày 40 – 100g sắc uống trị ho, phần lớn do viêm phế quản mạn.

+ Có người dùng Xa tiền tử kết hợp Hoàng cầm, Ngư tinh thảo, Bối mẫu để thanh phế hóa đàm, trị ho do phế nhiệt, trường hợp phế âm hư phối hợp với Mạch môn, Sa sâm.

+ Trị ho tiêu đờm:

Xa tiền thảo 10g, Cam thảo 2g, Cát cánh 2g, nước 400ml đun sôi trong 30 phút chia 3 lần uống trong ngày.

–  Trị chứng huyết trắng, trùng roi âm đạo:

Xa tiền tử, Hạ khô thảo, Tang ký sinh, Cúc hoa. Trị huyết áp cao, phối hợp với Sơn dược, Ý dĩ, Thương truật.