Rau sam

Rau sam là loại rau dân dã quen thuộc với người Việt. Không chỉ chứa hàm lượng chất xơ, vitamin và khoáng chất dồi dào, rau sam còn có đặc tính dược lý đa dạng giúp điều trị các chứng bệnh thường gặp như nhiễm giun kim, giun đũa, đầy trướng bụng, bệnh trĩ, nổi mề đay, mẩn ngứa, côn trùng cắn,…

• Tên gọi khác: Mã xỉ hiện, mã xỉ thái, trường thọ thái,…
• Tên khoa học: Portulaca oleracea L.
• Họ: Rau sam (danh pháp khoa học: Portulacaceae)

Mô tả dược liệu cây rau sam

1. Đặc điểm thực vật

Rau sam là loài thực vật thân cỏ, mọc bò, thân mầm, trơn nhẵn và sống nhiều năm. Thân cây có màu đỏ tía, chiều dài trung bình từ 10 – 30cm.

Lá của cây trơn bóng, có hình bầu dục dài, phía cuống nhọn và thường không có cuống. Lá rau sam rộng khoảng 8 – 14mm và dài khoảng 1.5 – 2cm. Lá có xu hướng mọc vòng và bao quanh các hoa. Hoa thường mọc ở đầu ngọn, không có cuống, nhỏ và có màu vàng tươi. Quả có hình cầu, bên trong chứa nhiều hạt màu đen bóng.

Rễ rau sam gồm có rễ cái và nhiều rễ con dạng sợi. Loài thực vật này dễ phát triển và có thể sinh sống ở những vùng đất khô hạn, cứng và nghèo dinh dưỡng.

2. Bộ phận dùng

Cả cây, trừ phần rễ.

3. Phân bố

Cây mọc hoang ở hầu hết các tỉnh thành ở nước ta.

4. Thu hái – sơ chế

Dược liệu mã xỉ hiện thường được thu hái vào mùa hè và mùa thu. Chỉ dùng loại có thân to, đỏ và tươi. Sau khi thu hái, có thể dùng tươi hoặc phơi khô để dùng dần. Nếu dùng để ăn, rau sam thường được thu hái quanh năm.

Ngoài ra có thể bào chế rau sam theo những cách sau:

• Khi dùng giã nát rau với ít muối, đắp trực tiếp vào chỗ bị thương hoặc vắt lấy nước uống.
• Rửa sạch rau sam, dùng chày gỗ giã cho nát rồi phơi khô, dùng dần.

5. Bảo quản

Bảo quản ở nơi khô ráo.

6. Thành phần hóa học

Rau sam chứa vitamin PP, B1, B2, C, A, acid folic, choline, sắt, magie, natri, canxi, kali, oxalic, nicotinic, biflavonoid, liquiritin và noradrenalin,…

Vị thuốc mã xỉ hiện (rau sam)

1. Tính vị

Vị chua, tính hàn và không có độc.

2. Qui kinh

Qui vào kinh Tỳ, Phế và Tâm.

3. Tác dụng dược lý

– Theo Đông Y:

• Tác dụng: Kích thích tiêu hóa, kháng khuẩn, tiêu thũng, giải độc, thanh nhiệt,…
• Chủ trị: Tiêu hóa kém, nóng trong người, mẩn ngứa ngoài da, , nhiễm giun sán, lỵ, , ,…

– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:

• Ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn thương hàn và trực khuẩn lỵ. Ngoài ra cồn chiết xuất từ dược liệu còn có tác dụng ức chế trực khuẩn E. coli.
• Hàm lượng acid béo Omega 3 trong rau sam có tác dụng tăng cường miễn dịch, bảo vệ mạch máu, giảm cholesterol và ngăn ngừa bệnh tim mạch.
• Các nguyên tố vi lượng như kẽm, mangan, magie và đồng trong dược liệu có tác dụng chống khối u.
• Thành phần hoạt hóa thần kinh DOPA, dopamine trong loại rau này có tác dụng tăng cường trí nhớ và cải thiện mức độ tập trung.
• Rau sam còn có tác dụng thải trừ độc tố bisphenol A giúp nâng cao thể trạng và tăng cường chức năng miễn dịch.

4. Cách dùng – liều lượng

Rau sam thường được dùng tươi, sắc uống hoặc dùng ngoài da. Nếu dùng rau sam tươi, nên sử dụng 50 – 100g/ ngày.

28 Cách dùng rau sam chữa bệnh từ dân gian

1. Bài thuốc trị chứng bí tiểu và nhiễm trực khuẩn lỵ

• Chuẩn bị: Cây rau sam tươi và cỏ sữa lá nhỏ mỗi thứ 100g.
• Thực hiện: Đem sắc uống hằng ngày.

2. Bài thuốc chữa lỵ ở trẻ nhỏ

• Chuẩn bị: Một ít rau sam tươi.
• Thực hiện: Rửa sạch, để ráo và giã nát, vắt lấy nước cốt, đun sôi, thêm ít mật vào và cho trẻ uống.

3. Bài thuốc chữa sốt phát ban gây nổi mẩn trên da

• Chuẩn bị: 1 ít rau sam tươi.
• Thực hiện: Vắt lấy nước cốt và uống trực tiếp, dùng bã xoa lên người (tập trung vào vùng cổ, nách và bẹn)

4. Bài thuốc chữa ngộ độc thuốc

• Chuẩn bị: 1 ít rau sam tươi
• Thực hiện: Rửa sạch, giã nát, lấy nước cốt uống và dùng bã đắp vào rốn.

5. Bài thuốc chữa lỵ cấp và mãn tính

• Chuẩn bị: 1kg rau sam tươi.
• Thực hiện: Đem nấu với 3l nước lọc, sắc còn 1 lít. Mỗi lần dùng 700ml, ngày dùng 3 lần.

6. Bài thuốc chữa dịch sản hậu ra nhiều

• Chuẩn bị: 60g mã xỉ hiện khô hoặc 200g mã xỉ hiện tươi.
• Thực hiện: Đem sắc uống, chia thành 2 lần dùng.

7. Bài thuốc chữa đau nhức răng

• Chuẩn bị: 1 ít rau sam tươi.
• Thực hiện: Rửa sạch, giá nát và dùng nước cốt tươi ngậm súc miệng. Hoặc sắc đặc và súc miệng nhiều lần trong ngày.

8. Bài thuốc chữa mụn nhọt lâu ngày không khỏi

• Chuẩn bị: 1 ít mã xỉ hiện tươi.
• Thực hiện: Rửa sạch, giã nát và đắp trực tiếp lên nhọt.

9.Bài thuốc chữa chứng ho gà (ho bách nhật)

• Chuẩn bị: Đường phèn 30g và rau sam 100g.
• Thực hiện: Đun sôi rau sam với 200ml nước, sau đó thêm đường phèn vào và đun còn 100ml. Đem nước sắc chia đều cho 3 ngày, mỗi ngày dùng 3 lần.

10. Bài thuốc chữa ngứa âm đạo

• Chuẩn bị: Rau sam khô hoặc tươi.
• Thực hiện: Sắc và ngâm rửa âm đạo.

11. Bài thuốc trị vết rắn rết và côn trùng cắn

• Chuẩn bị: 1 ít mã xỉ hiện tươi.
• Thực hiện: Rửa sạch, giã nát và vắt lấy nước cốt uống, dùng bã đắp lên vùng da bị cắn.
• Lưu ý: Nếu do rắn rết cắn, nên sơ cứu bằng bài thuốc từ mã xỉ hiện và đến bệnh viện trong thời gian sớm nhất.

12. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư thực quản

• Chuẩn bị: Rau sam tươi 30g, 1 ít mật ong và bột đậu nành.
• Thực hiện: Đem nấu rau sam cho nhừ, sau đó cho bột đậu nành vào nấu cháo và thêm 1 ít mật ong, ăn hàng ngày trong nhiều tháng.

13. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư trực tràng

• Chuẩn bị: Hoa mào gà 30g và mã xỉ hiện 10g.
• Thực hiện: Đem sắc uống, ngày dùng 1 thang.

14. Bài thuốc trị giun kim và giun đũa

• Chuẩn bị: 100g cây rau sam tươi.
• Thực hiện: Rửa sạch, giã nát và vắt lấy nước uống.

15. Bài thuốc trị phụ nữ bị bạch đới

• Chuẩn bị: 2 lòng đỏ trứng gà và 30ml nước cốt mã xỉ hiện.
• Thực hiện: Trộn đều 2 nguyên liệu, sau đó đun sôi và uống.

16. Bài thuốc trị chứng lậu nhiệt gây đái buốt và đái rắt

• Chuẩn bị: 1 ít mã xỉ hiện tươi.
• Thực hiện: Giã nát và dùng nước cốt uống.

17. Bài thuốc trị kiết lỵ ra máu

• Chuẩn bị: 100g gạo nếp và 200g rau sam.
• Thực hiện: Thái nhỏ rau sam và nấu với gạo nếp thành cháo, không nêm nếm gia vị và ăn khi đói.

18. Bài thuốc trị chứng khó tiểu sau khi sinh

• Chuẩn bị: 100g mã xỉ hiện tươi.
• Thực hiện: Giã nát và vắt lấy 300ml nước cốt, đem đun sôi và thêm 10g mật ong vào, hòa và uống liền.

19. Bài thuốc tẩy giun móc

• Chuẩn bị: 300g rau sam tươi.
• Thực hiện: Rửa sạch rau, sau đó giã nát, vắt lấy nước, thêm 1 ít đường hoặc muối. Ngày dùng 2 lần khi đói và thực hiện 1 – 3 liệu trình (mỗi liệu trình kéo dài 3 ngày).

20. Bài thuốc trị miệng và môi bị lở loét

• Chuẩn bị: 1 ít mã xỉ hiện.
• Thực hiện: Sắc đặc và thoa lên niêm mạc lở loét.

21. Bài thuốc chữa bỏng

• Chuẩn bị: 1 ít mã xỉ hiện khô và mật ong.
• Thực hiện: Đem mã xỉ hiện tán bột, trộn đều với mật ong và thoa lên da.

22. Bài thuốc chữa nấm chân và nấm tóc

• Chuẩn bị: 1 ít rau sam.
• Thực hiện: Đốt dược liệu thành than rồi rắc lên hoặc nấu thành cao và thoa lên vùng da tổn thương.

23. Bài thuốc chữa ho ra máu

• Chuẩn bị: 1 lượng rau sam tươi.
• Thực hiện: Chế biến rau sam ăn hàng ngày (nấu canh, luộc hoặc xào) và sắc đặc uống cho đến khi khỏi.
• Lưu ý: Nếu ho do lao, cần kết hợp với thuốc kháng sinh theo phác đồ của bác sĩ chuyên khoa.

24. Bài thuốc hỗ trợ chữa bệnh trĩ

• Chuẩn bị: 1 lượng rau sam tươi vừa đủ.
• Thực hiện: Nấu nước xông và rửa giang môn, kết hợp với các món ăn từ rau sam như rau sam luộc, xào tỏi,…

25. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư đại tràng

• Chuẩn bị: Bại tương thảo, thổ phục linh, kê nội kim, mã xỉ hiện, khổ sâm và bạch thược mỗi thứ 20g, 6g, xạ hương 4g, tam lăng, xuyên hậu phác và huyền hồ mỗi thứ 10g, hồng đằng 12g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc uống, ngày dùng 1 thang.

26. Bài thuốc trị chứng bạch cầu cấp

• Chuẩn bị: Bạch chỉ 12g, mã xỉ hiện 30g, hà thủ ô và a giao mỗi thứ 16g.
• Thực hiện: Sắc uống mỗi ngày 1 thang.

27. Bài thuốc trị bạch đái

• Chuẩn bị: 1 ít mã xỉ hiện.
• Thực hiện: Vắt lấy khoảng 20ml nước cốt, sau đó đun nóng lên và cho 2 lòng trắng trứng vào. Ngày dùng 1 lần, sử dụng liên tục trong 2 – 3 ngày.

28. Bài thuốc trị trướng bụng, đầy hơi và khó tiêu

• Chuẩn bị: 300g rau sam tươi.
• Thực hiện: Mỗi lần dùng 150g rau sam, rửa sạch, thái nhỏ và nấu với nước vo gạo nếp lần 2 thành canh. Thực hiện 2 lần/ ngày cho đến khi khỏi.
• Lưu ý: Nếu bụng đầy trướng khó giảm, có thể dùng đến 400g rau sam/ ngày.

Những điều cần lưu ý khi dùng bài thuốc từ rau sam

Khi áp dụng các bài thuốc chữa bệnh từ mã xỉ hiện, bạn nên lưu ý những thông tin sau:

• Không dùng rau sam cho phụ nữ mang thai vì dược liệu này có tính hàn và tác dụng hoạt huyết mạnh.
• Thận trọng khi dùng cho người bị tiêu chảy và Tỳ Vị hư. Nếu sử dụng, nên phối hợp với các vị thuốc cay và có tính ấm.
• Hàm lượng oxalate và nitrate trong loại rau này có thể tăng nguy cơ hình thành sỏi thận.

Rau sam là vị thuốc nam quý, đem lại nhiều công dụng đối với sức khỏe. Tuy nhiên khi sử dụng dược liệu này, bạn nên lưu ý một số thông tin quan trọng để giảm nguy cơ phát sinh các tác dụng không mong muốn.