Bán quế chi

Mô tả dược liệu

1. Đặc điểm của quế chi

Quế chi là tên vị thuốc được lấy từ cành con của cây quế còn quế chi tiêm thì lấy ở ngọn cành. Dược liệu có hình trụ tròn, dài khoảng từ 30 – 75cm, đường kính khoảng 0,3 – 1cm, phân nhiều nhánh.

Bề mặt dược liệu có màu nâu đỏ hay nâu, có đường sọc và nếp nhăn nhỏ. Vẫn còn sẹo cành, sẹo mầm và sẹo lá hình mụn cục, bì khổng nhỏ. Chất cứng nhưng giòn, dễ bẻ gãy. Thái phiến dày khoảng từ 2 – 4mm, mặt cắt phần vỏ có màu nâu còn phần gỗ có màu từ trắng vàng tới nâu vàng nhạt, còn phần tủy có hình vuông.

Cần phân biệt rõ quế chi với nhục quế và bột quế để sử dụng đúng công năng cũng như mục đích. Nhục quế chính là phần vỏ khô của cành to hoặc thân cây quế. Còn bột quế là những phần tinh hầm nhất của quế đem đi éo và nghiền thành dạng bột mịn.

2. Bộ phận dùng

Cành non của cây quế được dùng làm vị thuốc với tên gọi quế chi.

3. Phân bố

Ở nước ta, cây quế mọc ở rất nhiều địa phương. Điển hình nhất vẫn là các tỉnh phía Bắc và Bắc Trung Bộ như Cao Bằng, Yên Bái, Tuyên Quang, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh… Ngoài ra, ở các tỉnh khác như Khánh Hòa, Quảng Nam, dược liệu cũng được tìm thấy.

4. Thu hái và sơ chế

Cành con của cây quế thường được thu hái vào mùa xuân. Sau khi hái về có thể đem cắt thành lát mỏng hay miếng và phơi khô trong bóng râm hoặc ngoài nắng nhẹ.

5. Bảo quản

Vị thuốc cần được cho vào túi kín gói kỹ và để nơi khô thoáng, tránh ẩm mốc, mối mọt.

6. Thành phần hóa học

Phân tích ghi nhận, dược liệu quế chi chứa một số thành phần bao gồm:

• flavonoid
• tannin
• phenylglycosid
• coumarin
• aldehyd cinnamic
• bazylacetat
• banzaldehyd
• diterpenoid
• cinnamylacetat
• aldehyd cinnamic

Vị thuốc quế chi

1. Tính vị

Các tài liệu y học cổ ghi nhận quế chi có vị ngọt, đắng, mùi thơm và tính ấm.

2. Quy kinh

Được quy vào 3 kinh Tâm, Phế và Bàng quang.

3. Tác dụng dược lý

Theo y học cổ truyền:

• Công dụng: Hoạt huyết, trừ hàn, tăng tiết mồ hôi, làm ấm kinh lạc, giảm hội chứng ngoại sinh.
• Chủ trị: Cảm mạo phong hàn, đau khớp, đau bụng lạnh, phù thũng, huyết hàn bế kinh, đánh trống ngực, cổ họng có đờm.

Theo y học hiện đại:

• Các thành phần trong quế chi giúp tăng tuần hoàn máu, thúc đẩy bài tiết, kích thích tiêu hóa, hỗ trợ hô tấp.
• Tăng cường nhu động ruột, kích thích co mạch và co bóp tử cung.
• Ức chế vi nấm.
• Tiêu diệt các gốc tự do, chống xơ vữa động mạch, đồng thời hạn chế hình thành khối u.

4. Cách dùng – liều lượng

Dược liệu được dùng ở rất nhiều dạng, thường là kết hợp với các vị thuốc khác để sắc nước uống. Liều dùng thông thường được khuyến cáo là từ 3 đến 10g mỗi ngày.

Các bài thuốc – món ăn chữa bệnh từ dược liệu quế chi

Dưới đây là những bài thuốc thông dụng có dùng vị thuốc quế chi:

1. Bài thuốc chữa cảm mạo phong hàn thuộc biểu hư, mạch phù hoàn, ra mồ hôi

• Chuẩn bị: 12g quế chi, 12g thược dược, 12g sinh khương, 4g cam thảo cùng 3 quả đại táo.
• Thực hiện: Các vị thuốc cho hết vào ấm sắc lấy nước, bỏ bã, uống ngày 1 thang.

2. Bài thuốc chữa ứ huyết, kinh bế đau bụng, thai lưu ở phụ nữ

• Chuẩn bị: 8g quế chi, 8g thược dược, 8g phục linh, 8g đào nhân, 8g đơn bì.
• Thực hiện: Các vị thuốc này sắc uống ngày 1 thang hoặc có thể tán bột để làm hoàn.

3. Bài thuốc chữa u xơ tử cung hay có khối u trong bụng

• Chuẩn bị: 16g quế chi, 16g xích thược, 16g đào nhân, 16g hải tảo, 16g miết giáp, 16g mẫu lệ, 10g hồng hoa, 8g nga truật, 8g nhũ hương, 8g sơn lăng, 8g một dược.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên nghiền chung với nhau thành bột mịn. Sau đó luyện với mật để làm viên hoàn. Mỗi lần lấy uống 12g cùng nước sôi ấm, ngày dùng 2 – 3 lần.

4. Bài thuốc chữa các chứng ho hen có đờm, mắt mờ, tim đập nhanh

• Chuẩn bị: 8g quế chi, 12g phục linh, 8g cam thảo cùng 8g bạch truật.
• Thực hiện: Các vị thuốc cho hết vào ấm sắc lấy nước, lọc bỏ bã. Chia đều thành nhiều lần uống, ngày dùng 1 thang.

5. Bài thuốc chữa tiểu tiện không thông, báng, phù thũng

• Chuẩn bị: 4g quế chi, 12g trư linh, 12g phục linh, 16g trạch tả, 12g bạch truật.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên đem trộn chung với nhau rồi nghiền thành bột mịn. Mỗi lần lấy 12g uống với nước sôi ấm, dùng 2 – 3 lần/ngày.

6. Bài thuốc tán hàn giải cảm

• Chuẩn bị: 12g quế chi, 6g chích thảo, 12g bạch thược, 12g sinh khương cùng 4 quả đại táo.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên cho vào ấm, đổ thêm 1 thăng nước. Sắc trong 30 phút, bỏ bã, uống ngày 1 thang.

7. Bài thuốc chữa chứng phong thấp, sưng đau các khớp nhưng không sốt

• Chuẩn bị: 12g quế chi, 12g sinh khương, 12g phụ tử, 8g cam thảo cùng 3 quả đại táo.
• Thực hiện: Tất cả vị thuốc trên đem sắc lấy nước, bỏ bã, uống khi còn nóng ngày 1 thang.

8. Bài thuốc trị đậu chẩn, giải tán hàn tà

• Chuẩn bị: 4g quế chi, 4g cam thảo, 4g cát căn, 4g phòng phong, 4g thăng ma, 4g đạm đậu xị, 4g xích thược cùng 3 lát sinh khương.
• Thực hiện: Tất cả vị thuốc cho hết vào ấm, thêm nửa thăng nước, sắc uống ngày 1 thang.

9. Bài thuốc giải độc, làm cho sởi mọc hoàn toàn

• Chuẩn bị: 4g quế chi, 8g cát căn, 4g thược dược, 5g ma hoàng, 5g sinh khương, 5g đại táo, 4g cam thảo.
• Thực hiện: Cho tất cả vị thuốc trên vào ấm sắc lấy nước lọc bỏ bã, chia đều thành 3 lần uống, ngày 1 thang.

10. Món cháo quế chi phòng phong ý dĩ

• Chuẩn bị: 10g quế chi, 12g phòng phong, 10g sinh khương cùng 100g gạo tẻ và 30g ý dĩ.
• Thực hiện: Ba vị thuốc đầu cho vào nồi sắc lấy nước đặc, lọc bỏ bã đi. Gạo tẻ cùng ý dĩ đem nấu nhừ thành cháo. Khi cháo chín thì cho nước thuốc vào khuấy đều rồi đun thêm 1 lát cho sôi. Chia cháo thành 2 lần ăn vào bữa sáng và bữa chiều. Ngày chỉ nấu 1 lần. Món ăn này phù hợp với những người bị viêm đau khớp.

11. Món gà giò hầm quế chi tiểu hồi

• Chuẩn bị: 1 con gà giò khoảng 800g, 6g quế chi, 3g bột tam thất cùng 6g tiểu hồi.
• Thực hiện: Gà đem làm sach rồi chặt thành miếng vừa ăn. Quế chi và tiểu hồi sắc lấy nước bỏ bả. Nấu gà với nước sắc dược liệu, nêm nếm gia vị vừa ăn. Đến chi thịt gà chín nhừ thì dùng ăn trực tiếp khi còn nóng. Còn nước canh gà thì uống cùng bột tam thất. Dùng mỗi ngày 1 lần, liên tục trong khoảng 5 – 10 ngày. Món ăn này đặc biệt tốt cho phụ nữ bị viêm tử cung buồng trứng.

12. Bài thuốc chữa đa nang buồng trứng thể can uất

• Chuẩn bị: 4g quế chi, 16g thục địa, 8g phụ tử, 8g ngô thù du, 12g quy thân, 12g xuyên khung, 12g bạch thược, 8g diên hồ sách, 8g trần bì, 12g phục linh, 6g can khương, 10g mẫu đơn bì, 12g ngải diệp.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên cho vào ấm, đổ thêm 750ml nước vào sắc lấy 250ml. Tiếp tục sắc thêm lần nữa cũng lấy 250ml. Trộn 2 lần nước sắc với nhau rồi chia đều làm 3 lần uống. Dùng mỗi ngày 1 thang liên tục trong 2 tuần lễ.

13. Bài thuốc chữa tâm thận dương hư do mệnh môn hỏa hư

• Bài thuốc 1 (dùng khi xuất hiện chứng kinh quý, chinh xung): Cần có 12g quế chi, 16g phục linh, 18g cam thảo, 12g bạch truật, 12g phụ tử chế, 6g can khương, 8g cam thảo, 30g đại giả thạch, 10g bạch thược, 10g đương quy, 20g long cốt, 30g mẫu lệ, 10g mạch môn, 15g thái tử sâm, 5g ngũ vị tử, 10g tô tử cùng 3g trầm hương. Các vị thuốc đem cho vào ấm sắc 3 lần rồi chia làm 3 lần uống trong ngày vào trước bữa ăn khi thuốc còn ấm.
• Bài thuốc 2 (dùng khi xuất hiện chứng hung tý): Chuẩn bị 40 quế chi, 12g chỉ thực, 20g bạch đới, 16g can khương, 8g tế tân cùng 40g qua lâu căn. Các vị thuốc nàu cho vào ấm sắc lấy 300ml. Chia đều thành 3 lần uống trong ngày vào trước bữa ăn, lúc bụng đói, dùng 1 thang/ngày.

14. Bài thuốc chữa viêm mào tinh hoàn

• Chuẩn bị: 4g quế chi, 2g cam thảo, 6g chỉ xác, 3g mộc thông, 4g ngô thù du, 8g đào nhân, 6g hồng hoa, 4g dương quy, 6g đại táo, 3g sinh khương, 3g tế tân, 12g sài hồ, 4g bạch thược, 10g ngưu tất.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên đem sắc lấy nước đặc, lọc bỏ bã. Chia đều thành 3 lần uống, dùng mỗi ngày 1 thang. Uống thuốc vào thời điểm sau bữa ăn 1 tiếng đồng hồ.

15. Bài thuốc chữa viêm khớp

• Chuẩn bị: 4g quế chi, 2g ma hoàng, 40g thục địa, 8g bạch giới, 12g lộc giác giáo, 2g gừng nướng, 4g cam thảo.
• Thực hiện: Các vị thuốc này cho hết vào ấm, sắc lấy nước đặc, lọc bỏ bã. Dùng ngày 1 thang.

16. Bài thuốc chữa bí tiểu

• Chuẩn bị: 10g quế chi, 15g phục linh, 10g bạch truật, 10g trạch tả, 10g trư linh, 15g đảng sâm, 10g phụ tử, 12g ô dược.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên đem cho hết vào ấm, đổ thêm 600ml. Sắc lấy 200ml, lọc bỏ bã rồi chia đều thành 2 lần uống, ngày dùng 1 thang.

17. Các bài thuốc chữa đau nhức xương khớp

• Bài thuốc 1 (dùng khi đau mỏi khớp, sợ gió, đau tăng khi trời lạnh): Chuẩn bị 8g quế chi, 16g thổ phục linh, 8g bạch chỉ, 12g ý dĩ, 12g tỳ giải, 16g hy thiêm, 16g ké đầu ngựa, 12g cam thảo, 12g uy linh tiên. Đem các vị thuốc này đi sắc lấy nước, bỏ bã rồi uống ngày 1 thang. Mỗi liệu trình kéo dài liên tục trong vòng 7 ngày.
• Bài thuốc 2 (dùng khi đau nhiều ở 1 khớp, sợ lạnh, đau tăng khi trời lạnh nhưng chườm nóng thì đỡ): Cần 8g quế chi, 12g ké đầu ngựa, 8g rễ lá lốt, 12g ý dĩ, 12g thiên niện, 8g xuyên khung, 8g ngưu tất. Các vị thuốc đem sắc lấy nước uống mỗi ngày 1 thang. Duy trì liên tục trong 1 tuần lễ.
• Bài thuốc 3 (dùng khi đau nhức khớp gối, chân tay lạnh, đau nhiều về đêm): Chuẩn bị 10g quế chi, 20g rễ cây xấu hổ, 16g nam tục đoạn, 20g thổ phục linh, 12g thạch xương bồ, 16g kinh giới, 24g đậu đen sao thơm, 12g đương quy, 16g hà thủ ô, 10g huyết đằng, 16g thiên niên kiện, 12g chích thảo. Các vị thuốc đem cho vào ấm, thêm 1 thăng nước. Sắc lấy 350ml, lọc bỏ bã rồi chia đều thành 2 lần uống trong ngày. Dùng mỗi ngày chỉ 1 thang, duy trì liên tục 7 ngày.

18. Bài thuốc hỗ trợ chữa bệnh phong thấp thể hàn thấp

• Bài thuốc 1: Cần 10g quế chi, 10g thiên niên kiện, 20g cỏ xước, 20g xấu hổ, 16g đơn hoa, 16g thổ phục linh, 16g độc hoạt, 12g rễ cúc tần, 12g hà thủ ô chế, 12g tục đoạn. Các vị thuốc sắc với 1 thăng nước lấy 400ml, bỏ bã. Chia làm 2 lần uống trong ngày. Dùng ngày 1 thang trong 10 ngày liên tục là 1 liệu trình.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị 10g quế chi, 10g phòng phong, 10g thiên niên kiện, 16g bưởi bung, 16g kinh giới, 16g huyết đằng, 16g nam tục đoạn, 12g cà gai leo, 12g chích thảo, 12g tế tân, 12g cẩu tích, 12g xuyên khung. Các vị thuốc này cho vào ấm sắc cùng 1 thăng nước lấy 300ml. Bỏ bã rồi chia đều thành 3 lần uống, ngày dùng 1 thang, 1 liệu trình kéo dài liên tục 10 ngày.

19. Bài thuốc chữa đau mỏi khắp người khi thời tiết thay đổi

• Chuẩn bị: 10g quế chi, 10g thiên niên kiện, 20g thổ phục linh, 16g ngải diệp, 16g trinh nữ, 16g kinh giới, 12g cẩu tích, 12g ngũ gia bì.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên cho hết vào ấm, sắc nhỏ lửa với 1 thăng nước. Thu lấy 400ml. Có thể chia thành 2 – 3 lần uống, ngày dùng 1 thang, 1 liệu trình kéo dài 10 ngày.

20. Bài thuốc phòng trị cảm lạnh, cơ thể nhiễm phong hàn

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị 8g quế chi, 15g nhân sâm, 16g hoàng kỳ (sao mật), 16g bạch truật, 16g đương quy, 16g ngũ gia bì, 10g thiên niên kiện, 6g phụ tử chế, 15g chích thảo, 8g sinh khương, 16g ngũ vị, 7 quả đại táo. Tất cả vị thuốc cho vào ấm sắc lấy nước đặc, bỏ bã, chia làm 3 lần uống khi còn ấm, ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc 2: Cần 10g quế chi, 10g thiên niên kiện, 15g cam thảo, 12g trần bì, 6g sinh khương, 20g phòng sâm, 16g bạch truật, 16g hoàng kỳ. Các vị thuốc này đem sắc lấy nước, bỏ bã, chia làm 3 lần uống khi còn ấm, mỗi ngày dùng 1 thang.

21. Bài thuốc điều hòa kinh nguyệt

• Chuẩn bị: 10g quế chi, 8g xuyên khung, 10g bạch thược, 10g ngưu tất, 12g ba kích, 10g thục địa, 6g tiểu hồi hương, 30g hoàng kỳ, 15g kỷ tử, 15g đương quy, 10g ngải diệp, 6g gừng nướng.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên đem cho hết vào ấm, thêm 1 thăng nước. Sắc lấy 600ml lọc bỏ bã chia làm 3 lần uống, ngày dùng 1 thang. Hằng tháng, dùng liên tục từ 10 đến 15 ngày sau khi đã sạch kinh.

22. Bài thuốc chữa đau dây thần kinh tọa thể phong thấp

• Bài thuốc 1: Cần 10g quế chi, 12g chích cam thảo, 20g ngải diệp, 12g cẩu tích, 12g bạch thược, 20g nam tục đoạn, 12g thục địa, 16g rễ bưởi bung, 10g thiên niên kiện, 12g đương quy, 10g phòng phong, 10g xuyên khung, 20g trinh nữ, 16g kinh giới, 16g rễ cúc tần, 10g rễ lá lốt. Các vị thuốc cho vào ấm sắc 3 lần, bỏ bã rồi chia đều thành 3 lần uống, ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc 2: Cần có 6g quế chi, 6g tang chi, 10g liên kiều, 10g hoàng bá, 6g phòng kỷ, 10g đơn bì, 15g tri maaix, 20g thạch cao, 10g nhẫn đông đằng, 15g xích thược, 15g uy linh tiên. Các vị thuốc đem sắc lấy nước đặc, lọc bỏ bã rồi chia đều làm 2 lần uống, ngày dùng 1 thang.

23. Món tôm càng xanh nấu sài hồ quế chi

• Chuẩn bị: 10g quế chi, 150g tôm càng xanh, 10g sài hồ cùng các gia vị vừa đủ.
• Thực hiện: Tôm đem rửa sạch rồi cắt bỏ đầu đuôi. Sài hồ và quế chi cho vào túi vải buộc thật kín rồi thả vào nồi đun cùng tôm trong 30 phút. Vớt tôm ra xào cùng hành tỏi gừng và xì dầu. Tiếp đến cho nước hòa bột đao vào chảo tôm rồi nấu sôi. Ăn cách nhật trong vòng 1 tháng.
• Tác dụng: Ôn kinh tán hàn, bảo vệ can, điều hòa tuần hoàn máu, thông dương hoạt lạc. Dùng cho đàn ông bị đau buốt dương vật khi giao hợp, chân tay lạnh.

24. Các bài thuốc chữa ngứa da cho người lớn tuổi

• Bài thuốc 1: Cần có 6g quế chi, 10 quả hồng táo cùng 9g can khương. Các vị thuốc sắc lấy nước, lọc bỏ bã uống ngày 1 thang. Dùng đều đặn trong vòng 7 – 10 ngày.
• Bài thuốc 2: Cần chuẩn bị 6g quế chi, 12g bạch thược, 10g đương quy, 3 lát sinh khương, 5g cứu cam thảo cùng 10 quả hồn táo. Cho các vị thuốc vào ấm sắc 2 lần, chia đều thành 2 lần uống, mỗi ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc 3: Chuẩn bị 10g quế chi, 10g bạch thược, 10g đương quy, 5g cam thảo, 3g tế tân, 3g ngô thù du, 9g sinh khương. Các vị thuốc cho vào ấm sắc 2 lần, lấy nước, lọc bỏ bã, ngày dùng 1 thang.